D vitamini, hormon gibisi işlevleri olan bir küme yağda çözünen vitamindir. Türkiye bol güneş ışığına sahip coğrafik bir pozisyonda bulunmasına karşın, hamile bayanlar, bebekler, çocuklar ve yetişkinlerde D vitamini eksikliği gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Bilhassa kış aylarında güneşten az faydalandığımız için D vitamini sentezi şimdi hiç olmamaktadır.
Bu niçinle D vitamini eksikliği bir hastalık göstergesi olacağı üzere, yetersizliğiyle bir arada pek hayli sıhhat problemleri da ortaya çıkmaktadır. Diyetisyen Selvi Pamukçu ile hazırladığımız ve siz bedelli okuyucularımızın ilgiyle okuyabileceği bu makalenin dikkat çekeceğini umuyorum.
D Vitamininin Bedendeki Sentezi
Bitkisel ve hayvansal kaynaklı olarak alınan D vitamini öncülleri deride ve bedende sentez edilir. D vitamini iki biçimde oluşur.
Deride güneş ışığı yardımı ile;
Kâfi D vitamini alımı günde 20 dakika boyunca kol, bacak ve yüzün ışığa maruz kalması kâfi olabilir. D vitamini
Tüm D vitamini imalinin yüzde 80’i deride olur,
Geri kalanın yüzde 20’si ise diyetle bitkisel kaynaklardan ergokalsiferol (D2 vitamini) ve hayvansal kaynaklardan kolekalsiferol (D3 vitamini) alınır
2. Diyetle besinlerden vitamin D2 ve vitamin D3 alınmasıyla ;
Hayvansal besinlerden alınan kolekalsiferol(D3) ile bitkisel besinlerden alınan ergokalsiferol (D2), ince bağırsaklardan emilir. Emilen D Vitamini Karaciğerde metabolize olur. D Vitamininin fazlası Karaciğer, yağ ve kas dokularında depolanır. Vitamin D’nin bir kısmı, karaciğerde 25-hidroksikolekalsiferole [25(OH)D3] yahut 25-hidroksiergokalsiferole [25(OH)D2]’ye çevrilir. D Vitamininin depolanmayan kıymetli bir kısmı 25(OH)D3’e dönüşerek kana geçerse de az bir kısmı karaciğerde işlenerek safra yoluyla bağırsağa taşınır ve ince bağırsaktan tekrar emilir(enterohepatik dolaşım). Plazmada bulunan 25(OH)D3 yahut 25(OH)D2, böbrek hücrelerine gelir ve hidroksilaz enziminin tesiriyle hücre ortasında 1.25(OH)2D3 yahut 1.25(OH)2D2’ye dönüşerek etkin D Vitamini Metabolitini oluşturur.
D vitaminin bedendeki rolü
D vitamini bağırsaktan kalsiyum ve fosfor emilimini kolaylaştırıp, böbreklerden fosfor geri emilimini uyararak kemik mineral metabolizmasını direkt etkilemektedir.
İskelet sistemi ve D vitamini ; Eksikliği ile iskelet sisteminde belirtilerle ortaya çıkan hastalıklar raşitizm ve osteomalasidır. Raşitizm, bilhassa süt çocuklarında ve birinci yaşlarda epey görülür. Raşitizmde kemikler yumuşar ve kolay bükülür hal alır. Bacaklarda X yahut O biçimi çarpıklıklar olur. Osteomalasi ise yetişkinlerde yaygın olarak görülür ve kemikler daha yumuşaktır. Bedende kalsiyum emilimi ve kemik mineral yoğunluğu düşüktür. Sık doğum yapan, yetersiz ve istikrarsız beslenen, güneşten yararlanamayan şahıslarda risk artar.
Diyabet ve D vitamini ; D vitamini pankreastan insülin salgılayan beta hücrelerini uyararak insülin salınımını arttırır. Serum 25-OH-D ile insülin hassaslığı içinde müspet alaka gözlenmiştir. Ayrıyeten D vitamini yangısal unsur üretimi ve lenfosit çoğalmasını azaltarak Tip 1 diyabet oluşuma riskini ve bilhassa açlık kan şekerini düşürdüğü gözlenmiştir.
Obezite ve D vitamini; Vitamin D eksikliği deri altında yağ birikimini artırabilir. Obezitede yağ dokusu arttığı için D vitamini bu dokuda daha fazla depolanmaktadır.
Ortak genetik ve çevresel ortamlarda gelişen, bel etrafı kalınlığı, yüksek tansiyon, kan yağlarında bozukluk, kan şekeri yüksekliği ile karakterize bir kardiyometabolik risk faktörleri olarak tanımlanan metabolik sendroma bağlı olan D vitamini eksikliğinin dünyada populasyonu yüzde 30- 60 olarak görülmektedir.
D vitamini alımı, BKİ (Beden Kitle İndeksi )’ni azaltır ve bir arada kan basıncını düzenleyerek tansiyonu dengeleyebilir. Ayrıyeten D Vitamini kimi kanserlerin (meme, prostat, kolon rektum kanseri) otoimmün hastalıkların, kalp hastalıklarının gelişmenini önler.
D vitaminin eksikliği riski taşıyan kümeleri şöyle sıralayabiliriz
Gebe ve emziren bayanlar
Bebekler ve p>
p>
Güneşten az yararlananlar yahut kapalı ortamda çalışanlar
Koyu cilt yapısına sahip olanlar(Afrika ve Güney Asya kökenli gibi)
Ayrıyeten eksikliğinin niçinlerine baktığımızda diyetle yetersiz D vitamini alımı olanlarda, obezite (şişmanlık), yağ emilimi bozukluğu yapan hastalıklarda (kistik fibrozis, çölyak, whipple, crohn hastalıkları), katabolizmayı arttıran ilaçlar (glukokortikoidler) kullananlarda, karaciğer yetmezliği, nefrotik sendrom, kronik böbrek yetmezliği, genetik hastalıkları (vitamin D bağımlı rikets tip 1-2-3), hipertroidizmi olan şahıslarda ve anne sütü kullanan bebeklerde bu vitaminin eksikliği bulgularına fazlaca sık rastlanmaktadır.
Serum D vitamini seviyeleri
Bireyde vitamin D seviyesini kıymetlendirmek için çoklukla serum 25- Hidroksi vitamin D (25-OH D) ölçümü yapılır.
25(OH)D seviyesi; 20 ng/ml D’den düşük ise D vitamini eksikliği,
21 ile 29 ng/ml içinde ise D vitamini yetersizliği,
30 ile 80 ng/ml içinde ise olağan D vitamini seviyesi,
80 ng/ml’den yüksek ise yüksek D vitamini seviyesi,
150 ng/ml’den yüksek ise D vitamini intoksikasyonu olarak belirlenmiştir.
D Vitamini kaynakları
Bu vtaminin ağır olduğu diyetlerle, bitkilerde bulunan ergokalsiferol (D2 vitamini) ve hayvan dokularında bulunan kolekalsiferol (vitamin D3) biçiminde alınabilmektedir. Aşağıdaki tabloda gördüğümüz üzere asıl D vitamini, kaynağı Güneş ışığı olup besinlerde ise en çok sırasıyla derin yağlı su balıklarında (somon, sardalya, uskumru, ton balığı), morina balığı ciğeri ve yumurta sarısında bulunmaktadır.
D Vitamini eksikliği tedbire ve tedavi yaklaşımı
Bu kıymetli vitaminin eksikliğini önlemek için, Endokrin Topluluğu kendi uygulama rehberlerinde bebeklerde birinci bir yıl için günlük 400-1000 IU (2000 IU’ye kadar güvenli), 1-18 yaş içindeki çocuk ve ergenler için günlük 600-1000 IU (4000 IU’ye kadar güvenli), 18 yaş üzeri erişkinler için ise günlük 1500-2000 IU (10,000 IU’ye kadar güvenli) vitamin dayanağı önermektedir.
Ülkemizde ve dünyada bu vitaminin yetersizliği yaygın olarak görülmektedir. Bu durumun kısıtlı güneş ışığına maruz kalma ve diyetsel faktörlerle bağlantılı olacağı düşünülerek, şahıslara bedenin gereksinimini karşılamak için uygun beslenme kaynaklarından kâfi D vitamini alımı sağlanmalı ve desteği yapılmasının uygun olacağı görüşündeyiz.
Her gün 30 dk kadar baş, yüz, el, kol ayak ve bacakların güneş ışınlarıyla direkt temas ettirilmesi ile birlikte kâfi ve istikrarlı beslenme çerçevesinde her gün 1 yumurta, 2 su bardağı tam yağlı süt yada eserleri, haftada 1-2 yağlı balık tüketilmesiyle yetişkin beşerler D vitamini muhtaçlığını karşılayabilmektedir.Bu şartları sağlayamayanlara tabip denetiminde ek D vitamini verilmesi gerekir.
Referanslar;
Fatma Uçar1, Mine Yavuz Taşlıpınar1, Ayşe Özden Soydaş1, Nurgül Özcan. Ankara Etlik İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesine Başvuran Hastalarda 25-OH Vitamin D Seviyeleri. Eur J Basic Med Sci 2012;2(1):12-15
Belkız Öngen Ceyda Kabaroglu Zuhal Parıldar. D Vitamini’nin Biyokimyasal ve Laboratuvar De¤erlendirmesi. Türk Klinik Biyokimya Derg 2008; 6(1): 23-31
Laird E, McNulty H, Ward M et al. Vitamin D deficiency is associated with inflammation in older Irish adults. J Clin Endocrinol Metab. February 2014.
Bu niçinle D vitamini eksikliği bir hastalık göstergesi olacağı üzere, yetersizliğiyle bir arada pek hayli sıhhat problemleri da ortaya çıkmaktadır. Diyetisyen Selvi Pamukçu ile hazırladığımız ve siz bedelli okuyucularımızın ilgiyle okuyabileceği bu makalenin dikkat çekeceğini umuyorum.
D Vitamininin Bedendeki Sentezi
Bitkisel ve hayvansal kaynaklı olarak alınan D vitamini öncülleri deride ve bedende sentez edilir. D vitamini iki biçimde oluşur.
Deride güneş ışığı yardımı ile;
Kâfi D vitamini alımı günde 20 dakika boyunca kol, bacak ve yüzün ışığa maruz kalması kâfi olabilir. D vitamini
Tüm D vitamini imalinin yüzde 80’i deride olur,
Geri kalanın yüzde 20’si ise diyetle bitkisel kaynaklardan ergokalsiferol (D2 vitamini) ve hayvansal kaynaklardan kolekalsiferol (D3 vitamini) alınır
2. Diyetle besinlerden vitamin D2 ve vitamin D3 alınmasıyla ;
Hayvansal besinlerden alınan kolekalsiferol(D3) ile bitkisel besinlerden alınan ergokalsiferol (D2), ince bağırsaklardan emilir. Emilen D Vitamini Karaciğerde metabolize olur. D Vitamininin fazlası Karaciğer, yağ ve kas dokularında depolanır. Vitamin D’nin bir kısmı, karaciğerde 25-hidroksikolekalsiferole [25(OH)D3] yahut 25-hidroksiergokalsiferole [25(OH)D2]’ye çevrilir. D Vitamininin depolanmayan kıymetli bir kısmı 25(OH)D3’e dönüşerek kana geçerse de az bir kısmı karaciğerde işlenerek safra yoluyla bağırsağa taşınır ve ince bağırsaktan tekrar emilir(enterohepatik dolaşım). Plazmada bulunan 25(OH)D3 yahut 25(OH)D2, böbrek hücrelerine gelir ve hidroksilaz enziminin tesiriyle hücre ortasında 1.25(OH)2D3 yahut 1.25(OH)2D2’ye dönüşerek etkin D Vitamini Metabolitini oluşturur.
D vitaminin bedendeki rolü
D vitamini bağırsaktan kalsiyum ve fosfor emilimini kolaylaştırıp, böbreklerden fosfor geri emilimini uyararak kemik mineral metabolizmasını direkt etkilemektedir.
İskelet sistemi ve D vitamini ; Eksikliği ile iskelet sisteminde belirtilerle ortaya çıkan hastalıklar raşitizm ve osteomalasidır. Raşitizm, bilhassa süt çocuklarında ve birinci yaşlarda epey görülür. Raşitizmde kemikler yumuşar ve kolay bükülür hal alır. Bacaklarda X yahut O biçimi çarpıklıklar olur. Osteomalasi ise yetişkinlerde yaygın olarak görülür ve kemikler daha yumuşaktır. Bedende kalsiyum emilimi ve kemik mineral yoğunluğu düşüktür. Sık doğum yapan, yetersiz ve istikrarsız beslenen, güneşten yararlanamayan şahıslarda risk artar.
Diyabet ve D vitamini ; D vitamini pankreastan insülin salgılayan beta hücrelerini uyararak insülin salınımını arttırır. Serum 25-OH-D ile insülin hassaslığı içinde müspet alaka gözlenmiştir. Ayrıyeten D vitamini yangısal unsur üretimi ve lenfosit çoğalmasını azaltarak Tip 1 diyabet oluşuma riskini ve bilhassa açlık kan şekerini düşürdüğü gözlenmiştir.
Obezite ve D vitamini; Vitamin D eksikliği deri altında yağ birikimini artırabilir. Obezitede yağ dokusu arttığı için D vitamini bu dokuda daha fazla depolanmaktadır.
Ortak genetik ve çevresel ortamlarda gelişen, bel etrafı kalınlığı, yüksek tansiyon, kan yağlarında bozukluk, kan şekeri yüksekliği ile karakterize bir kardiyometabolik risk faktörleri olarak tanımlanan metabolik sendroma bağlı olan D vitamini eksikliğinin dünyada populasyonu yüzde 30- 60 olarak görülmektedir.
D vitamini alımı, BKİ (Beden Kitle İndeksi )’ni azaltır ve bir arada kan basıncını düzenleyerek tansiyonu dengeleyebilir. Ayrıyeten D Vitamini kimi kanserlerin (meme, prostat, kolon rektum kanseri) otoimmün hastalıkların, kalp hastalıklarının gelişmenini önler.
D vitaminin eksikliği riski taşıyan kümeleri şöyle sıralayabiliriz
Gebe ve emziren bayanlar
Bebekler ve p>
p>
Güneşten az yararlananlar yahut kapalı ortamda çalışanlar
Koyu cilt yapısına sahip olanlar(Afrika ve Güney Asya kökenli gibi)
Ayrıyeten eksikliğinin niçinlerine baktığımızda diyetle yetersiz D vitamini alımı olanlarda, obezite (şişmanlık), yağ emilimi bozukluğu yapan hastalıklarda (kistik fibrozis, çölyak, whipple, crohn hastalıkları), katabolizmayı arttıran ilaçlar (glukokortikoidler) kullananlarda, karaciğer yetmezliği, nefrotik sendrom, kronik böbrek yetmezliği, genetik hastalıkları (vitamin D bağımlı rikets tip 1-2-3), hipertroidizmi olan şahıslarda ve anne sütü kullanan bebeklerde bu vitaminin eksikliği bulgularına fazlaca sık rastlanmaktadır.
Serum D vitamini seviyeleri
Bireyde vitamin D seviyesini kıymetlendirmek için çoklukla serum 25- Hidroksi vitamin D (25-OH D) ölçümü yapılır.
25(OH)D seviyesi; 20 ng/ml D’den düşük ise D vitamini eksikliği,
21 ile 29 ng/ml içinde ise D vitamini yetersizliği,
30 ile 80 ng/ml içinde ise olağan D vitamini seviyesi,
80 ng/ml’den yüksek ise yüksek D vitamini seviyesi,
150 ng/ml’den yüksek ise D vitamini intoksikasyonu olarak belirlenmiştir.
D Vitamini kaynakları
Bu vtaminin ağır olduğu diyetlerle, bitkilerde bulunan ergokalsiferol (D2 vitamini) ve hayvan dokularında bulunan kolekalsiferol (vitamin D3) biçiminde alınabilmektedir. Aşağıdaki tabloda gördüğümüz üzere asıl D vitamini, kaynağı Güneş ışığı olup besinlerde ise en çok sırasıyla derin yağlı su balıklarında (somon, sardalya, uskumru, ton balığı), morina balığı ciğeri ve yumurta sarısında bulunmaktadır.
| D Vitamini |
| Doğal Kaynaklar | |
| Morina karaciğer yağı | ∼400–1,000 IU/çay kaşığı vitamin D3 |
| Somon | ∼600–1,000 IU/100 gr vitamin D3 |
| Sardalya | ∼300 IU/100 gr vitamin D3 |
| Uskumru | ∼250 IU/100 gr vitamin D3 |
| Ton balığı | 236 IU/100 gr vitamin D3 |
| Shiitake mantarları | ∼100 IU/100 gr vitamin D2 |
| Yumurta sarısı | ∼20 IU/yumurta sarısı vitamin D3 /D2 |
D Vitamini eksikliği tedbire ve tedavi yaklaşımı
Bu kıymetli vitaminin eksikliğini önlemek için, Endokrin Topluluğu kendi uygulama rehberlerinde bebeklerde birinci bir yıl için günlük 400-1000 IU (2000 IU’ye kadar güvenli), 1-18 yaş içindeki çocuk ve ergenler için günlük 600-1000 IU (4000 IU’ye kadar güvenli), 18 yaş üzeri erişkinler için ise günlük 1500-2000 IU (10,000 IU’ye kadar güvenli) vitamin dayanağı önermektedir.
Ülkemizde ve dünyada bu vitaminin yetersizliği yaygın olarak görülmektedir. Bu durumun kısıtlı güneş ışığına maruz kalma ve diyetsel faktörlerle bağlantılı olacağı düşünülerek, şahıslara bedenin gereksinimini karşılamak için uygun beslenme kaynaklarından kâfi D vitamini alımı sağlanmalı ve desteği yapılmasının uygun olacağı görüşündeyiz.
Her gün 30 dk kadar baş, yüz, el, kol ayak ve bacakların güneş ışınlarıyla direkt temas ettirilmesi ile birlikte kâfi ve istikrarlı beslenme çerçevesinde her gün 1 yumurta, 2 su bardağı tam yağlı süt yada eserleri, haftada 1-2 yağlı balık tüketilmesiyle yetişkin beşerler D vitamini muhtaçlığını karşılayabilmektedir.Bu şartları sağlayamayanlara tabip denetiminde ek D vitamini verilmesi gerekir.
Referanslar;
Fatma Uçar1, Mine Yavuz Taşlıpınar1, Ayşe Özden Soydaş1, Nurgül Özcan. Ankara Etlik İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesine Başvuran Hastalarda 25-OH Vitamin D Seviyeleri. Eur J Basic Med Sci 2012;2(1):12-15
Belkız Öngen Ceyda Kabaroglu Zuhal Parıldar. D Vitamini’nin Biyokimyasal ve Laboratuvar De¤erlendirmesi. Türk Klinik Biyokimya Derg 2008; 6(1): 23-31
Laird E, McNulty H, Ward M et al. Vitamin D deficiency is associated with inflammation in older Irish adults. J Clin Endocrinol Metab. February 2014.