Beyrut Limanı patlaması ve Lübnan’ın yakın geçmişi: Siyasi ve ekonomik kriz ne durumda? Haber7 / Seda Vurucu
“Ortadoğu’nun Paris’i” olarak bilinen Beyrut’un başkentliğinde, Arap coğrafyasının incisi olarak nitelendirilen bir yerdi Lübnan.
Yaşanan siyasi ve toplumsal istikrarsızlıklar, iç karışıklıklar ve ekonomik krizler, Lübnan’ı değişik bir yazgıya sürükledi.
Lübnan’ın yakın tarihli kırılma noktalarını, siyasi ve ekonomik krizin boyutlarını, Yeni Şafak müellifi Yasin Aktay ve Anadolu Ajansı Beyrut muhabiri Mahmut Geldi’nin katkılarıyla derledik.
SİYASİ BELİRSİZLİĞİN SON PERDESİ
Lübnan’daki siyasi belirsizliğin son perdesi, geçtiğimiz yıl 4 Ağustos’ta gerçekleşen Beyrut Limanı’ndaki patlama daha sonrasında yaşandı.
Patlama daha sonrası istifa eden Hassan Diyab hükümetinin ardından “yeni hükümet kurma” konusunda hâlen anlaşmaya varılamadı.
Hükümet kurma nazaranvi birinci vakit içinderda Lübnan’ın Berlin Büyükelçisi Mustafa Edib’e verilmiş; birkaç hafta daha sonra Edib, “nazaranvi aldığım sıradaki mutabakat artık yok” diyerek vazifesi iade etmişti.
Geçtiğimiz Ekim ayında eski Başbakan Saad Hariri’ye verilen hükümet kurma nazaranvi de sonuç vermedi. Hariri’nin 9 ay süren hükümet kurma eforları sonuçsuz kaldı ve Hariri, nazaranvi geri verdiğini duyurdu.
Bunun üzerine Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Avn, yeni hükümet kurma bakılırsavini eski Başbakan Necib Mikati’ye verdi.
LÜBNAN’DA SİYASİ DENGELERİ BELİRLEYEN UNSURLAR
Lübnan, Ortadoğu’nun dini ve etnik açıdan en karışık ülkelerinden biri.
Ülkede Müslüman kısmı Sünni, Şii, Alevi ve Dürziler temsil ederken; Hristiyan kesim ise Maruni, Rum Katolik, Ermeni Ortodoks, Ermeni Katolik, Süryani Ortodoks, Süryani Katolik, Keldani, Aşuri, Kıpti Ortodoks ve Kıpti Katolik üzere mezheplerden oluşuyor.
Osmanlı’nın ardından Fransız Manda İdaresi altına giren Lübnan, 1943 yılında bağımsızlığını kazandı.
Ülkedeki siyasal sistem, etnik ve dini kimlikler üzerinden şekillenen Ulusal Pakt ile oluşturuldu. ötürüsıyla bugünkü siyasi istikrarsızlığın kökleri de bu yapıya dayanıyor.
Öte yandan mevcut yapının bozulması ihtimaline rağmen 89 yıldır nüfus sayımı bile yapılmıyor; 1932 yılının nüfus sayımı temel alınıyor.
1975-1990 yılları içinde iç savaşa sahne olan Lübnan’da, siyasi grupların yeni bir sistem üzerinde anlaşamamaları niçiniyle ülke, eski sistemle yönetilmeye devam ediyor.
‘LÜBNAN, HERKESİN KENDİ KÜMESİNİ DAHA FAZLA GÖZETTİĞİ BİR YER’
Her ne kadar bu sistemin “çoğulculuğu” sembolize eden bir yapı oluşturması bekleniyorsa da getirilen kotalar, koltukların makul kümelere zimmetlenmesine; rant alanlarının garanti altına alınmasına ve hesap sorulmasının önünün kapatılmasına niçin oluyor.
Bu mevzuya ait sorularımızı yanıtlayan Yeni Şafak yazarı Yasin Aktay, Lübnan’daki durumu, “sistemin ülkeyi getirdiği doğal bir sonuç” olarak pahalandırıyor:
“Lübnan’daki durum, kurulan sistemin ülkeyi getirdiği doğal sonuç. Dinlere nazaran, mezheplere bakılırsa, ırklara göre idarede belirli kotalar vererek kuvvetler ayrılığını bir bakıma bu ayrıma nazaran inşa ettiğiniz vakit devlet içerisinde farklı dokunulmaz alanlar oluşuyor. Bu durumda yolsuzluğun had safhaya vardığı, nezaretin, denetimin ve hesap verilirliğin olmadığı alanlar oluşuyor.
Lübnan’da aşikâr makamlar muhakkak dinlere, mezheplere ve muhakkak etnik kümelere dağıtılmış durumda. O vazifesi üstüne alan insanların alanında rastgele bir yolsuzluk, yanlışlık ya da hukuksuzluk kelam konusu olduğunda bunun üzerine gidebilecek bir yargı konusunda da tıpkı mezhepten bir yargı olması isteniyor.
Tıpkı mezhepten ya da dinden bir yargıcın önünde yargılanma gereği, ister istemez bu dinlerin kendi insanlarını kayırmak, dindaşlarına ya da etnik soydaşlarına karşı bir müdafaa duygusu oluşmasına yol açıyor ve aslında ülke içerisinde farklı devletler oluşmasına sebep oluyor. Birbirinden bağımsız, yeri geldiğinde birbirine rakip olarak çalışan durumlar oluşturmuş oluyor. Serbest bir rekabet ortamıyla özgür bir demokratik şeffaflığın, hesap verilebilirliğin ve denetimin oluşmamasına yol açıyor.
Lübnan’da bu biçimde bir durum, birinci etapta bir tahlil üzere görünse de vakit içinde ülke içerisinde her insanın birbirinden farklı, kimsenin Lübnan bütünlüğüne uygun davranmadığı, Lübnan devleti lehine davranmadığı, her insanın kendi etnik kümesini daha fazla gözettiği bir yer.”
YENİ HÜKÜMET UMUDU: ESKİ BAŞBAKAN NECİP MİKATİ
Beyrut Limanı patlaması daha sonrası yeni hükümet kurma ile gorevlendirilen isimlerden rastgele bir sonuç alınamaması, siyasi istikrarsızlığı tetikleyen öge olarak karşımıza çıkıyor.
Lübnan’da ülke başbakanının Sünni Müslüman olması gerekiyor.
Mustafa Edib ve akabinde Saad Hariri’nin “hükümet kurma” misyonunu iade etmesi daha sonrası yeni hükümet kurma bakılırsavi, geçtiğimiz günlerde eski Başbakan Necib Mikati’ye verildi.
Mikati, Cumhurbaşkanı ile iş birliği halinde Fransa’nın teşebbüsü doğrultusunda yeni hükümeti kuracaklarını ifade etti.
HRİSTİYANLARIN TEMSİLCİSİ MİŞEL AVN
Cumhurbaşkanının Maruni Hristiyan olması gerekliliğinin bulunduğu Lübnan’da Mişel Avn, bir diğer belirleyici öge olarak karşımıza çıkıyor.
Hristiyanların temsilcisi konumundaki Mişel Avn, Lübnan’ın en kıymetli askeri ve siyasi isimlerinden biri.
Saad Hariri, 2014 yılında Cumhurbaşkanlığı koltuğunun boş kalması üzerine kendisinin “hükümet lideri olması” şartıyla Mişel Avn’ı desteklemişti.
İran takviyeli Hizbullah ile iş birliği yapan Mişel Avn, 2 buçuk yıl boş kalan Cumhurbaşkanlığı koltuğuna 2016 yılında oturdu.
86 yaşındaki Mişel Avn, bugün hükümet kurma krizinin de merkezinde bulunuyor.
LÜBNAN’IN DEVLET DIŞI AKTÖRÜ HİZBULLAH
Lübnan’da siyasi yapıyı belirleyen bir öteki öge, devlet dışı aktör olarak ön plana çıkan Hizbullah.
İran yanlısı bir tavır sergileyen Hizbullah, İsrail zıtlığı ve Suriye’de Esed rejimine verdiği takviyeyle biliniyor.
İran’dan aldığı ya da Lübnan’da geliştirdiği füze gücüyle dikkat çeken Hizbullah’ın askeri gücü, 2016 yılı datalarına bakılırsa 65 bin askerden oluşuyor.
Coğrafik yakınlık, füzelerin menzilleri ve askeri gücü ile Hizbullah, bölgede İsrail’e karşı değerli bir güç olarak görülüyor.
ÜLKEDE YAKIN GEÇMİŞTEKİ KIRILMA NOKTALARI
Lübnan’daki siyasi aktörlerden bir diğeri ise hükümet kurma bakılırsavini iade eden, Sünnilerin temsilcisi konumundaki Saad Hariri’ydi.
İş dünyasında başarılı bir pozisyona sahip olan, 2005 yılında Forbes mecmuasının dünya zenginler sıralamasında 548’inci sırasında yer alan Hariri, babasının mirasını devralarak Lübnan’da Sünnilerin liderliğini üstlenmiş oldu.
2009’da kurduğu birinci hükümet, Ocak 2011’de düştü ve nazaranvi bırakmak zorunda kaldı.
İkinci başkanlık dönemi Mişel Avn’ın Cumhurbaşkanı seçilmesi ile Ekim 2016’da kendisine verildi.
HARİRİ’NİN BEKLENMEYEN İSTİFASI
Saad Hariri, vazifeye başlamasından yaklaşık 1 yıl daha sonra Suudi Arabistan’ın Riyad kentinde, Al Arabiya televizyonu aracılığıyla istifa ettiğini duyurdu.
Karar, Lübnan’da büyük şaşkınlık ve şok tesiri oluşturdu.
Hariri, Hizbullah’ı suçlayan sözler kullanarak “suikasta uğrama” derdi niçiniyle bu adımı attığını ima etmişti.
İSTİFA KARARINDA MUHAMMED BİN SELMAN PARMAĞI
Hariri’nin istifasında Suudi Arabistan’da kraliyet ailesinde yaşanan çekişmeler, kritik rol oynadı.
Veliaht Prens Muhammed bin Selman, gücünü artırmak maksadıyla “yolsuzlukla mücadele” ismi altında ülkedeki güçlü iş adamları ve prensleri gaye aldı.
Suudi Arabistan’da vatandaşlığı bulunan ve iş dünyasında faal bir isim olan Hariri de Selman’ın gayelerinden biri oldu.
Saad Hariri, bir toplantı için Riyad’a çağrıldı ve bir epey Suudi prens ve iş insanıyla bir arada alıkonuldu. Hariri’nin istifa sonucu da bu olayın akabinde belirtildi.
Olay, Lübnan ve Suudi Arabistan içinde diplomatik bir kriz haline geldi.
KRİZ MACRON’UN ORTAYA GİRMESİYLE ÇÖZÜLEBİLDİ
İki hafta Suudi Arabistan’da kalan Saad Hariri, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un teşebbüsü ile birinci vakit içinderda Fransa’ya gdolayıldü; akabinde Lübnan’a geri döndü.
Mişel Avn ile gerçekleştirdiği toplantı daha sonrası Saad Hariri, istifa sonucundan vazgeçtiğini deklare etti; alıkonulduğu iddialarını da reddetti.
2018 yılında gerçekleşen seçimlerde koltuk kaybetse de Sünniler içinde hükümet kurabilecek tek isim bir daha Saad Hariri’ydi.
9 ay sonunda hükümeti kuran Hariri, 31 Ocak 2019 tarihinde üçüncü kere başbakan olarak bakılırsave başladı.
PROTESTOLARDA ‘HEPSİ GİTSİN’ SLOGANLARI
Hariri öncülüğünde kurulan hükümetin ömrü bir daha uzun olmadı.
Lübnan’da kötüye giden ekonomi, çok yolsuzluk ve rastgele bir tahlil üretemeyen siyasi sisteme karşı başlayan halk ayaklanmaları devam etti.
Din ve mezhep ayrımı üzerinden hallan siyasi yapının yetersizliği, sokak protestolarına “hepsi gitsin” sloganlarıyla yansıdı.
‘ÇÖP KRİZİ’ İLE BAŞLAYAN GÖSTERİLER
Pek fazlaca siyasi ve ekonomik meseleyle baş eden Lübnan, 2015’te “Çöp Krizi” ile başlayan bir dizi sokak protestolarına sahne oldu.
Alt yapı yetersizliği, çöp toplama hizmetlerinin gerçekleştirilmemesi, kentlerde çöp yığınlarına niye oldu.
Ekonomik düşünceler ve siyasi krizlere dair rahatsızlıklar, halkın sokağa dökülmesiyle bir sefer daha gündeme geldi.
2019 yılında protestolar, çeşitli vergi kararlarının ardından devam etti ve reform taleplerinin siyaseten karşılık bulduğu birinci olay, Hariri hükümetinin istifası oldu.
LÜBNAN’DA YENİ BİR YOL ARAYIŞI: TEKNOKRATLAR YÖNETİMİ
Hariri hükümetinin akabinde sokak protestolarını yatıştırmak amacıyla “siyasi elitler” yerine teknik uzmanlıklarıyla ön plana çıkan, ülkenin ekonomik meselelerini çözebilecek yeni bir “teknokratlar hükümeti” kurma teşebbüsünde bulunuldu.
Geçtiğimiz yıl 4 Ağustos’ta gerçekleşen Beyrut Limanı patlamasının akabinde, felaketten sorumlu tutulan hükümetin istifa etmesi gayesiyle Beyrut’ta bir epeyce şov düzenlendi.
Başbakanlığı Hassan Diyab’ın üstlendiği bu hükümet, bu olayın ardından istifa etti.
Teknokrat: Uzmanlığı niçiniyle devlet idaresinde kelam sahibi bulunan, uzmanlığı kuramdan epeyce tekniğe, uygulamaya dayanan üst seviye devlet bakılırsavlisi.
Lübnan’da parlamento seçimlerinin ise planlandığı üzere 2022 Mayıs’ında yapılması bekleniyor. Yönetimde kelam sahibi olacak hükümet kurma teşebbüsleri ise hala sürüyor.
‘HİZBULLAH’IN SİYASETİ BELİRLEYİCİ OLACAKTIR’
Hükümetin kurulamaması üzerine Lübnan’da önümüzdeki süreçte gerçekleşecek mümkün durumları değerlendiren Yasin Aktay, bu bahse ait şunları söylemiş oldu:
“Hariri, hükümet kurma kademesine geldiği biçimde onun sunduğu listeyi Cumhurbaşkanı Avn onaylamadı. Zira Cumhurbaşkanı kendisine tayin edilmiş olan kotanın daha da ötesinde öteki bir denetim sağlamak istiyor hükümet üzerinde, bu da farklı bir krize dönüşmüş durumda.
Tabi ki Hizbullah’ın ortada silahlı bir güç olması ötürüsıyla sistem üzerinde başka bir yozlaştırıcı tesiri olmuş oluyor. Çünkü silahlı bir gücü olduğundan, seçimlerden istediği kararı elde edemediği zaman çabucak silahlı uğraşa, suikastlara, öbür insanların iradelerini silah zoruyla etkilemeye dönük çalışmaların içerisine giriyor. Bu da sistemi bir daha yozlaştırıcı diğer bir etki ve toplamda tüm bu yozlaştırıcı etkenler ülkeyi yönetilemez bir hale getirmiş oluyor.
Sonuç itibariyle orada şeffaf, denetlenebilir, hesap verebilir bir idarenin oluşması; bunun için de tahminen de kota sisteminin kaldırılmasından öbür bir senaryo görünmüyor. Tabi ki bu biraz daha kapsamlı bir ıslahat gerektiriyor lakin buna Hizbullah’ın müsaade verip vermeyeceği meçhul. Zira Hizbullah’ın o denli bir kederi yok; o denli görünüyor ki Hizbullah şu anda gidişattan fazlaca da şikayetçi görünmüyor. Kriz kaidelerinde tahminen de Lübnan’a daha fazla sahip olacağını düşünüyordur.
Hizbullah’ın siyasetinin ne olacağı da bu mevzuda belirleyici olacaktır ama onun da kendi cemaati merkezli bir hesap yerine Lübnan merkezli, bütün Lübnan’ı merkeze alan, bütün Lübnan vatandaşlarını eşit vatandaşlık temelinde birleştiren bu çerçevede kurulabilecek olan bir Lübnan projesine hazır olması gerekiyor. Aksi takdirde Lübnan’da durumlar kolay gözükmüyor.”
TEMEL MUHTAÇLIKLAR DAHİ SAĞLANAMIYOR
Siyasi istikrarsızlığın sokağa yansımaları ise sürüyor.
Halkın temel gereksinimlere erişiminin her geçen gün berbata gittiği Lübnan’da, eczaneler, ilaçların tükenmesi sebebiyle “zorunlu kapanma” sonucu aldı.
UNICEF’ten yapılan açıklamada, 4 milyondan fazla insanın inançlı içme suyuna erişimini kaybetme riskiyle karşı karşıya olduğu açıklandı. Bu sayı, ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 71’ine tekabül ediyor.
Lübnan Güç Bakanlığı tarafınca geçtiğimiz günlerde yapılan açıklamaya nazaran ise yakıt tedarikinde stokların büyük bir kısmı tükendi.
Stratejik stokun korunması gerektiği vurgulanan açıklamada, acil ve istisnai durumlar için epeyce sonlu bir ölçü korunacak ve mazot dağıtımı durdurulacak.
Temel gereksinimlere erişim konusunda yaşanan dertleri, Anadolu Ajansı Beyrut muhabiri Mahmut Geldi şu sözlerle anlattı:
“Yeni hükümeti kurmakla gorevlendirilen Necib Mikati’nin goreve gelmesiyle birlikte dolar biraz geriledi. Ancak elektrik, su, ilaç konusunda hala kahırlar sürüyor. Aslında ülkede altyapı aslına bakarsanız yoktu. Vatandaş aslına bakarsan evvelden beri mahalle jeneratörlerinden hizmet alıyordu. Devletin verdiği 12 saat 15 saat elektrik var ise geriye kalan vakit içinderda mahalle jeneratöründen ya da özel jeneratörden elektrik sağlanıyordu.
Mevcut santrallerde yakıt yok. Karadeniz Holding’in Türk güç gemileri var. Bunlar mazotla çalışıyorlar ve şu anda ülke döviz likidite sorunu yaşadığı için ülkeye yakıt ithal edilemiyor. Son olarak geçen ay Irak’la bir mutabakata vardılar. Irak’ın yakıtı da buradaki santraller için uygun değil. Onu diğer bir yakıt eseriyle değiştirmeleri gerekiyor ki santraller faaliyet gösterebilsin. ötürüsıyla Irak yakıtının da Ağustos’tan daha sonra, Eylül başı itibariyle ülkeye gelmesi bekleniyor. Şu şartlarda elektrik konusunda bir tahlil yolu görünmüyor.
İlaç konusunda kriz devam ediyor. Geçen ay Sıhhat Bakanı Hamed Hasan, Türkiye’ye bir ziyaret yapmıştı ve Türkiye’den birtakım beklentileri var şu anda. Lakin tabi ki tüm muhtaçlıkları Türkiye’den karşılamak kelam konusu değil. Sağlık Bakanı bunu sık sık lisana getirdi. Hükümetin kurulmasıyla milletlerarası yardımların gelmesi beklentisi var lakin bunun da olması pek mümkün görünmüyor.
Zira Suudi Arabistan aslında 2017’den beri, Mişel Avn ittifakından rahatsız. Suudi Arabistan ve Körfez ülkeleri 2017’den bu yana pek elini uzatmıyor. Yeni hükümetin kurulmasıyla da pek bir beklenti yok lakin Fransızların, Amerikalıların baskılarıyla ya da 4 Ağustos’ta Paris’te Lübnan’a takviye konferansı düzenlenecek. O konferansta yine bu vesileyle birtakım yardımlar toplanması bekleniyor.
Arap ülkelerinin Mısır üzerinden Lübnan ordusuna birtakım besin yardımı oldu. Bizim Türk Silahlı Kuvvetlerimiz birkaç ay evvel 260 ton besin yardımında bulundu. Durum şu anda bu vaziyette ve ülkede pek tahlil yolu da yakın vakitte görünmüyor. Hükümet iki üç gündür saraya çıkıyor, olumlu iletiler veriyor ancak vatandaş güvenmiyor.”
ÜLKE ELEKTRİĞİNİN YÜZDE 25’İNİ TÜRK GEMİLERİ SAĞLIYORDU
Lübnan’ın gereksinimi olan elektrik gücünün bir kısmı, 2013 yılından bu yana Beyrut’ta bulunan Türk gemileri aracılığıyla sağlanıyordu.
Karadeniz Holding’in enerji gemileriyle sağlanan elektrik, ülke elektriğinin yüzde 25’ini karşılıyordu.
Yaşanan ekonomik kriz niçiniyle Lübnan hükümetinin yakıt temin etmemesine karşın elektrik tedarikine devam eden Karadeniz Holding’e ilişkin gemiler de üretimi durdurmak zorunda kaldı.
‘ALT YAPI TESİS ETMEK İÇİN HARCANAN PARA, O İŞ İÇİN KULLANILMIYOR’
Ekonomik problemlerin temelinde, ülkedeki siyasi yapı itibariyle kronikleşen yolsuzluğun olduğu, gücü elinde bulunduran kümenin keyfi uygulamalara yer verdiği belirtiliyor.
Lübnan’da alt yapı için harcaması gereken maddi kaynakların gerekli yatırımlar için kullanılmadığına Yasin Aktay şu sözlerle vurgu yapıyor:
“Şu anda Lübnan elektriksizlikten yakınıyor. halbuki verilen sayılara gore bütçeden elektriğin altyapısı için harcanmış olan para 45 milyar dolar. 45 milyar dolar Türkiye’nin kendi elektrik altyapısını oluşturmak için harcadığının fazlaca üstünde bir para ki Türkiye’de şu an epey düzgün işleyen elektrik altyapısı ve sistemi var.
Türkiye şu anda öteki ülkelere elektrik ihraç edebilecek bir ülke pozisyonuna geldiği biçimde, Lübnan şu anda elektriksizlikten yakınıyor. Çünkü elektrik alt yapısını tesis etmek için harcanan paralar, o iş için kullanılmıyor. O para hangi kümeye tahsis edilmişse o küme adeta o parayı istediği üzere kullanma imtiyazı eline geçirmiş oluyor. Ki elektrik mazeretiyle bu parayı bir bakıma paylaşmış oluyorlar ve fazlaca az bir ölçü sahiden gereksinimlere harcanmış oluyor.
Yani kümeler içindeki ayrım, daha kuvvetli bir ülke için dayanışma içerisinde bir iş kısmı ve iş birliği mantığından ziyade pastadan kimin daha fazla hisse kapabileceğine göre tanzim edilmiş üzere bir anlayış hâkim. Ne yazık ki şu anda yüzde 95 oranında yolsuzluğun olduğu bir durum kelam konusu.”
Lübnan’daki alt yapı yetersizliğine Mahmut Geldi ise şu sözlerle işaret ediyor:
“Lübnan’da ulaşım yok, toplu taşıma yok. Herkes kendi aracıyla işine gitmek ya da ulaşımını özel sağlamak zorunda. Elektrik bir daha özel, su konusunda şebeke yok, tankerle almaya çalışıyorlar.
Sıhhatte ise hastaneler ne yazık ki epey berbat durumda ve hizmet veremiyor. ötürüsıyla hayat, Lübnan vatandaşı için zor.“
EKONOMİK PROBLEMLER NE VAKİT BAŞLADI?
Siyasi açıdan pek kırılgan bir yapıya sahip olan Lübnan’da ekonomik kasvetler, yaşanan iç krizlerle paralellik gösteriyor.
‘İÇ SAVAŞ DENEYİMİ niçinİYLE OLAYLAR ŞİDDETE DÖNÜŞMÜYOR’
Halkın hükümete karşı reaksiyonunun şiddete dönüşmeyen sokak aksiyonları ile hudutlu olduğuna, bu durumun Lübnan’ın yakın tarihteki iç savaş deneyiminden kaynaklandığına Mahmut Geldi, şu sözlerle dikkat çekiyor:
“17 Ekim 2019’dan beri meydanlar hareketli. Dünyanın rastgele bir ülkesinde birtakım olaylar bir süre devam edince şiddete dönüşüyor. Burada hiç bir vakit olaylar şiddete dönüşmedi. Olaylar sırasında daima alanda ve göstericilerin içerisindeydim. Biber gazlı müdahaleler oldu ancak hiç bir vakit şiddete dönüşmedi.
4 Ağustos Beyrut Limanı patlamasının yıl dönümü. 4 dakika boyunca bütün kiliselerden çan sesleri, bütün cami minarelerinden ezan sesleri yükselmesi için sosyal medyadan davet yapılıyor.
Dışarıdan bakıldığında Sünni, Dürzi, Şii, Hristiyan vesaire diye 18 farklı küme görülüyor.
Politikler de aslında hiç bir vakit birbirine karşı çoka kaçıp sonları aşmadılar. Her vakit hudutlarını hayli âlâ biliyorlar. Çünkü siyasi kümelerin başındaki önderlerin tümü de iç savaştan, iç savaş sırasında cephelerde bulunmuş şahıslar.
ötürüsıyla şiddet, çatışma, savaş periyodunu fazlaca güzel biliyorlar, onun acısının epey âlâ farkındalar. Bu niçinle hiç bir vakit olayların şiddete dönüşmesine müsaade etmeyen de kendileridir aslında.
Hem vatandaş tıpkı vakitte siyasi başkanlar, iç savaş devrindeki olayların, o acıların farkındalar. Ülkenin bir daha o denli bir duruma çekilmesine müsaade etmiyorlar; o manada olumlu bir istikameti var bütün aksiliklere karşın.”
NÜFUSA ORANLA en çok SURİYELİ MÜLTECİNİN SIĞINDIĞI ÜLKE
2011 yılında başlayan Suriye’deki iç savaş daha sonrası Lübnan, 1,5 milyon Suriyeli mülteciye kapılarını açtı.
O denli ki yaklaşık 1 milyona yakın mülteci sayısı bile ülke nüfusunun da yüzde 25’ine tekabül ediyor.
Mahmut Geldi, bir epeyce krizin yaşandığı ülkede mevcut aksaklıkların dahi giderilemediğine şu sözlerle değiniyor:
“Tabi ülkedeki kriz büyük. Şu anda Filistin mültecileri var, Suriye mültecileri var. Her gelen kriz, her çöken kurum yahut projenin yerine yenisi gelmiyor.
Beyrut Limanı’ndaki patlamanın yıkımı hala olduğu üzere duruyor, imara yönelik hiç bir adım atılmadı. Ülke büsbütün bahtına terk edilmiş diyebiliriz.“
BEYRUT LİMANI ÜLKE İKTİSADININ CAN DAMARIYDI
Lübnan’ı son periyotta ekonomik açıdan sarsan en büyük olay, Beyrut Limanı patlaması oldu.
Beyrut Limanı’ndaki patlamada maddi hasarın 15 milyar doların üzerinde olduğu iddia ediliyor.
Patlama niçiniyle 300 bin kişi evsiz kaldı; bölgede lüks otellerin yüzde 90’ı kullanılamaz hale geldi. Binlerce konut ve ticari işletmede hasar meydana geldi.
Çünkü Beyrut Limanı, Doğu Akdeniz’in en büyük ve en işlek limanlarından biri olmasının yanı sıra Lübnan iktisadının de can damarıydı.
2017 yılı bilgilerine bakılırsa limandan elde edilen net kâr, 124 milyon dolardı.
PATLAMA daha sonraSI İZLENEN SİYASET
Beyrut Limanı patlaması daha sonrası gerçekleştirilen siyasi hareketlerle ülkenin durumunun daha berbata gitmesinin önüne geçildiğine Mahmut Geldi şu sözlerle dikkat çekti:
“Beyrut Limanı’ndaki patlamadan daha sonra aslında parlamento da çöküyordu, hakikaten Cumhurbaşkanı’na kadar uzanıyordu bahis. Lakin politikler çabucak çok şuurlu olarak, vakit kazanmayı epeyce uygun biliyorlar.
Patlamadan daha sonra vatandaş anında harekete geçip sokağa indi; 4 bakan, 9-10 milletvekili istifa etti ve bunlar tek tek istifalarını açıklıyorlardı. Saatler içerisinde bu oldu. 10 Ağustos günü milletvekili istifasında sayının 9’a, bakan istifa sayısının 4’e çıkması üzerine anında Başbakan çıkıp istifasını sundu ve bir yıldır o hükümet devam ediyor, bu sistemle vakit kazanmış oldular.
Hizbullah’ın önderi Hasan Nasrallah, hükümetin istifasından bir gün daha sonra çıkıp konuşma yaptı. Konuşmasında devleti maksat gösteren bir teşebbüs vardı. Birileri vatandaşları kışkırtıyordu ve devleti çökertmeye çalışıyorlardı; Hasan Diyab’ın istifasıyla bunun önüne geçilmiş oldu. Bunu resmen açık açık söylemiş oldu. Siyasi hareketler konusunda fazlaca uygunlar.”
DÖVİZ KURU EKONOMİYİ ZORA SOKUYOR
Öte yandan sabit döviz kuru rejiminin bulunduğu Lübnan, 2019 yılının sonları itibariyle önemli bir döviz sorunu yaşıyor.
Hal bu biçimde olunca dolar bazlı işleyen ekonomik faaliyetlerde kıymetli meseleler yaşanıyor.
Merkez Bankası’nın belirlediği resmi kur 1507, bankalardaki geçerli kur 3 bin 900 lira iken karaborsada dolar geçtiğimiz hafta 23 bin 300 lira üzerinden süreç gördü.
Döviz kurunun yol açtığı problemlere Mahmut Geldi, şu sözlerle işaret ediyor:
“Ürünlerde pahalılık kelam konusu. Dolar resmi kurda 1500 lira, kara borsada geçtiğimiz hafta 23 bin liraya çıktı ve şu anda 18 bin lira. Eserlerin yüzde 80-90’ı da ithal. ötürüsıyla önemli bir pahalılık var.
Maaşlarda hiç bir uygunlaştırma olmadı. 1,5 sene evvel 600-700 dolar maaşı olan bir devlet memuru, şu anda 60-70 dolar bile alamıyor yani. Ciddi bir pahalılık var lakin bir taraftan da bu son krizle bir arada orta katman kayboldu; yoksulluk hissesi arttı diyebiliriz.
Ekim 2019’dan beri, yani yaklaşık 2 yıldır vatandaş bankalardan parasını alamıyor. Vatandaşın parasına el konulmuş ve vatandaş hiç bir şey yapamıyor.
Evvelki ay Merkez Bankası bir açıklama yaptı; “1 Temmuz itibariyle vatandaş bankalardaki parasını 400 dolar olarak çekebilir; Lübnan parasıyla da 12 bin üzerinde çekebilir” şeklinde bir genelge yayınladı. Lakin 12-13 husustan oluşan bir mutabakat sundular, “bunu imzalarsan o parayı alırsın” dediler. “Karaborsadaki resmi kur vesaire kalksa bile ben bu türlü paramı çekmeye devam edeceğim” halinde bir muahede imzalatmaya çalıştılar. Vatandaş vazgeçti ve şu anda hala kimse parasını çekmiş değil.
Hükümetin kurulmasıyla da epey bir şey değişmeyecek lakin en azından dolar 17-18 bindeydi, Hariri’nin vazifesi iade etmesiyle bir arada 23 bine çıktı; hükümet kurulamazsa belki dolar 30 bine çıkacak. Şu an marketlerde hiç bir eserin fiyatı yok. Bir eser alıyorsunuz 10 bin liraya, bir saat daha sonra 20 bin lira oluyor. Artık vatandaş durumu kestiremiyor ve maaşlarıysa hala doların fırlamadığı periyoda nazaran devam ediyor. Günün yarısı ya da haftada 3 gün çalışıyorlar, öteki günlerde farklı bir iş yapıyorlar lakin bir daha de yetmiyor.”
Dünyada borcu en çok olan ülkeler içinde yer alan Lübnan’da iktisat büyük ölçüde dışarıdan gelen sıcak paraya dayanıyor.
KAYNAK: HABER7
“Ortadoğu’nun Paris’i” olarak bilinen Beyrut’un başkentliğinde, Arap coğrafyasının incisi olarak nitelendirilen bir yerdi Lübnan.
Yaşanan siyasi ve toplumsal istikrarsızlıklar, iç karışıklıklar ve ekonomik krizler, Lübnan’ı değişik bir yazgıya sürükledi.
Lübnan’ın yakın tarihli kırılma noktalarını, siyasi ve ekonomik krizin boyutlarını, Yeni Şafak müellifi Yasin Aktay ve Anadolu Ajansı Beyrut muhabiri Mahmut Geldi’nin katkılarıyla derledik.
SİYASİ BELİRSİZLİĞİN SON PERDESİ
Lübnan’daki siyasi belirsizliğin son perdesi, geçtiğimiz yıl 4 Ağustos’ta gerçekleşen Beyrut Limanı’ndaki patlama daha sonrasında yaşandı.
Patlama daha sonrası istifa eden Hassan Diyab hükümetinin ardından “yeni hükümet kurma” konusunda hâlen anlaşmaya varılamadı.
Hükümet kurma nazaranvi birinci vakit içinderda Lübnan’ın Berlin Büyükelçisi Mustafa Edib’e verilmiş; birkaç hafta daha sonra Edib, “nazaranvi aldığım sıradaki mutabakat artık yok” diyerek vazifesi iade etmişti.
Geçtiğimiz Ekim ayında eski Başbakan Saad Hariri’ye verilen hükümet kurma nazaranvi de sonuç vermedi. Hariri’nin 9 ay süren hükümet kurma eforları sonuçsuz kaldı ve Hariri, nazaranvi geri verdiğini duyurdu.
Bunun üzerine Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Avn, yeni hükümet kurma bakılırsavini eski Başbakan Necib Mikati’ye verdi.
LÜBNAN’DA SİYASİ DENGELERİ BELİRLEYEN UNSURLAR
Lübnan, Ortadoğu’nun dini ve etnik açıdan en karışık ülkelerinden biri.
Ülkede Müslüman kısmı Sünni, Şii, Alevi ve Dürziler temsil ederken; Hristiyan kesim ise Maruni, Rum Katolik, Ermeni Ortodoks, Ermeni Katolik, Süryani Ortodoks, Süryani Katolik, Keldani, Aşuri, Kıpti Ortodoks ve Kıpti Katolik üzere mezheplerden oluşuyor.
Osmanlı’nın ardından Fransız Manda İdaresi altına giren Lübnan, 1943 yılında bağımsızlığını kazandı.
Ülkedeki siyasal sistem, etnik ve dini kimlikler üzerinden şekillenen Ulusal Pakt ile oluşturuldu. ötürüsıyla bugünkü siyasi istikrarsızlığın kökleri de bu yapıya dayanıyor.
Öte yandan mevcut yapının bozulması ihtimaline rağmen 89 yıldır nüfus sayımı bile yapılmıyor; 1932 yılının nüfus sayımı temel alınıyor.
1975-1990 yılları içinde iç savaşa sahne olan Lübnan’da, siyasi grupların yeni bir sistem üzerinde anlaşamamaları niçiniyle ülke, eski sistemle yönetilmeye devam ediyor.
‘LÜBNAN, HERKESİN KENDİ KÜMESİNİ DAHA FAZLA GÖZETTİĞİ BİR YER’
Her ne kadar bu sistemin “çoğulculuğu” sembolize eden bir yapı oluşturması bekleniyorsa da getirilen kotalar, koltukların makul kümelere zimmetlenmesine; rant alanlarının garanti altına alınmasına ve hesap sorulmasının önünün kapatılmasına niçin oluyor.
Bu mevzuya ait sorularımızı yanıtlayan Yeni Şafak yazarı Yasin Aktay, Lübnan’daki durumu, “sistemin ülkeyi getirdiği doğal bir sonuç” olarak pahalandırıyor:
“Lübnan’daki durum, kurulan sistemin ülkeyi getirdiği doğal sonuç. Dinlere nazaran, mezheplere bakılırsa, ırklara göre idarede belirli kotalar vererek kuvvetler ayrılığını bir bakıma bu ayrıma nazaran inşa ettiğiniz vakit devlet içerisinde farklı dokunulmaz alanlar oluşuyor. Bu durumda yolsuzluğun had safhaya vardığı, nezaretin, denetimin ve hesap verilirliğin olmadığı alanlar oluşuyor.
Lübnan’da aşikâr makamlar muhakkak dinlere, mezheplere ve muhakkak etnik kümelere dağıtılmış durumda. O vazifesi üstüne alan insanların alanında rastgele bir yolsuzluk, yanlışlık ya da hukuksuzluk kelam konusu olduğunda bunun üzerine gidebilecek bir yargı konusunda da tıpkı mezhepten bir yargı olması isteniyor.
Tıpkı mezhepten ya da dinden bir yargıcın önünde yargılanma gereği, ister istemez bu dinlerin kendi insanlarını kayırmak, dindaşlarına ya da etnik soydaşlarına karşı bir müdafaa duygusu oluşmasına yol açıyor ve aslında ülke içerisinde farklı devletler oluşmasına sebep oluyor. Birbirinden bağımsız, yeri geldiğinde birbirine rakip olarak çalışan durumlar oluşturmuş oluyor. Serbest bir rekabet ortamıyla özgür bir demokratik şeffaflığın, hesap verilebilirliğin ve denetimin oluşmamasına yol açıyor.
Lübnan’da bu biçimde bir durum, birinci etapta bir tahlil üzere görünse de vakit içinde ülke içerisinde her insanın birbirinden farklı, kimsenin Lübnan bütünlüğüne uygun davranmadığı, Lübnan devleti lehine davranmadığı, her insanın kendi etnik kümesini daha fazla gözettiği bir yer.”
YENİ HÜKÜMET UMUDU: ESKİ BAŞBAKAN NECİP MİKATİ
Beyrut Limanı patlaması daha sonrası yeni hükümet kurma ile gorevlendirilen isimlerden rastgele bir sonuç alınamaması, siyasi istikrarsızlığı tetikleyen öge olarak karşımıza çıkıyor.
Lübnan’da ülke başbakanının Sünni Müslüman olması gerekiyor.
Mustafa Edib ve akabinde Saad Hariri’nin “hükümet kurma” misyonunu iade etmesi daha sonrası yeni hükümet kurma bakılırsavi, geçtiğimiz günlerde eski Başbakan Necib Mikati’ye verildi.
Mikati, Cumhurbaşkanı ile iş birliği halinde Fransa’nın teşebbüsü doğrultusunda yeni hükümeti kuracaklarını ifade etti.
HRİSTİYANLARIN TEMSİLCİSİ MİŞEL AVN
Cumhurbaşkanının Maruni Hristiyan olması gerekliliğinin bulunduğu Lübnan’da Mişel Avn, bir diğer belirleyici öge olarak karşımıza çıkıyor.
Hristiyanların temsilcisi konumundaki Mişel Avn, Lübnan’ın en kıymetli askeri ve siyasi isimlerinden biri.
Saad Hariri, 2014 yılında Cumhurbaşkanlığı koltuğunun boş kalması üzerine kendisinin “hükümet lideri olması” şartıyla Mişel Avn’ı desteklemişti.
İran takviyeli Hizbullah ile iş birliği yapan Mişel Avn, 2 buçuk yıl boş kalan Cumhurbaşkanlığı koltuğuna 2016 yılında oturdu.
86 yaşındaki Mişel Avn, bugün hükümet kurma krizinin de merkezinde bulunuyor.
LÜBNAN’IN DEVLET DIŞI AKTÖRÜ HİZBULLAH
Lübnan’da siyasi yapıyı belirleyen bir öteki öge, devlet dışı aktör olarak ön plana çıkan Hizbullah.
İran yanlısı bir tavır sergileyen Hizbullah, İsrail zıtlığı ve Suriye’de Esed rejimine verdiği takviyeyle biliniyor.
İran’dan aldığı ya da Lübnan’da geliştirdiği füze gücüyle dikkat çeken Hizbullah’ın askeri gücü, 2016 yılı datalarına bakılırsa 65 bin askerden oluşuyor.
Coğrafik yakınlık, füzelerin menzilleri ve askeri gücü ile Hizbullah, bölgede İsrail’e karşı değerli bir güç olarak görülüyor.
ÜLKEDE YAKIN GEÇMİŞTEKİ KIRILMA NOKTALARI
Lübnan’daki siyasi aktörlerden bir diğeri ise hükümet kurma bakılırsavini iade eden, Sünnilerin temsilcisi konumundaki Saad Hariri’ydi.
İş dünyasında başarılı bir pozisyona sahip olan, 2005 yılında Forbes mecmuasının dünya zenginler sıralamasında 548’inci sırasında yer alan Hariri, babasının mirasını devralarak Lübnan’da Sünnilerin liderliğini üstlenmiş oldu.
2009’da kurduğu birinci hükümet, Ocak 2011’de düştü ve nazaranvi bırakmak zorunda kaldı.
İkinci başkanlık dönemi Mişel Avn’ın Cumhurbaşkanı seçilmesi ile Ekim 2016’da kendisine verildi.
HARİRİ’NİN BEKLENMEYEN İSTİFASI
Saad Hariri, vazifeye başlamasından yaklaşık 1 yıl daha sonra Suudi Arabistan’ın Riyad kentinde, Al Arabiya televizyonu aracılığıyla istifa ettiğini duyurdu.
Karar, Lübnan’da büyük şaşkınlık ve şok tesiri oluşturdu.
Hariri, Hizbullah’ı suçlayan sözler kullanarak “suikasta uğrama” derdi niçiniyle bu adımı attığını ima etmişti.
İSTİFA KARARINDA MUHAMMED BİN SELMAN PARMAĞI
Hariri’nin istifasında Suudi Arabistan’da kraliyet ailesinde yaşanan çekişmeler, kritik rol oynadı.
Veliaht Prens Muhammed bin Selman, gücünü artırmak maksadıyla “yolsuzlukla mücadele” ismi altında ülkedeki güçlü iş adamları ve prensleri gaye aldı.
Suudi Arabistan’da vatandaşlığı bulunan ve iş dünyasında faal bir isim olan Hariri de Selman’ın gayelerinden biri oldu.
Saad Hariri, bir toplantı için Riyad’a çağrıldı ve bir epey Suudi prens ve iş insanıyla bir arada alıkonuldu. Hariri’nin istifa sonucu da bu olayın akabinde belirtildi.
Olay, Lübnan ve Suudi Arabistan içinde diplomatik bir kriz haline geldi.
KRİZ MACRON’UN ORTAYA GİRMESİYLE ÇÖZÜLEBİLDİ
İki hafta Suudi Arabistan’da kalan Saad Hariri, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un teşebbüsü ile birinci vakit içinderda Fransa’ya gdolayıldü; akabinde Lübnan’a geri döndü.
Mişel Avn ile gerçekleştirdiği toplantı daha sonrası Saad Hariri, istifa sonucundan vazgeçtiğini deklare etti; alıkonulduğu iddialarını da reddetti.
2018 yılında gerçekleşen seçimlerde koltuk kaybetse de Sünniler içinde hükümet kurabilecek tek isim bir daha Saad Hariri’ydi.
9 ay sonunda hükümeti kuran Hariri, 31 Ocak 2019 tarihinde üçüncü kere başbakan olarak bakılırsave başladı.
PROTESTOLARDA ‘HEPSİ GİTSİN’ SLOGANLARI
Hariri öncülüğünde kurulan hükümetin ömrü bir daha uzun olmadı.
Lübnan’da kötüye giden ekonomi, çok yolsuzluk ve rastgele bir tahlil üretemeyen siyasi sisteme karşı başlayan halk ayaklanmaları devam etti.
Din ve mezhep ayrımı üzerinden hallan siyasi yapının yetersizliği, sokak protestolarına “hepsi gitsin” sloganlarıyla yansıdı.
‘ÇÖP KRİZİ’ İLE BAŞLAYAN GÖSTERİLER
Pek fazlaca siyasi ve ekonomik meseleyle baş eden Lübnan, 2015’te “Çöp Krizi” ile başlayan bir dizi sokak protestolarına sahne oldu.
Alt yapı yetersizliği, çöp toplama hizmetlerinin gerçekleştirilmemesi, kentlerde çöp yığınlarına niye oldu.
Ekonomik düşünceler ve siyasi krizlere dair rahatsızlıklar, halkın sokağa dökülmesiyle bir sefer daha gündeme geldi.
2019 yılında protestolar, çeşitli vergi kararlarının ardından devam etti ve reform taleplerinin siyaseten karşılık bulduğu birinci olay, Hariri hükümetinin istifası oldu.
LÜBNAN’DA YENİ BİR YOL ARAYIŞI: TEKNOKRATLAR YÖNETİMİ
Hariri hükümetinin akabinde sokak protestolarını yatıştırmak amacıyla “siyasi elitler” yerine teknik uzmanlıklarıyla ön plana çıkan, ülkenin ekonomik meselelerini çözebilecek yeni bir “teknokratlar hükümeti” kurma teşebbüsünde bulunuldu.
Geçtiğimiz yıl 4 Ağustos’ta gerçekleşen Beyrut Limanı patlamasının akabinde, felaketten sorumlu tutulan hükümetin istifa etmesi gayesiyle Beyrut’ta bir epeyce şov düzenlendi.
Başbakanlığı Hassan Diyab’ın üstlendiği bu hükümet, bu olayın ardından istifa etti.
Teknokrat: Uzmanlığı niçiniyle devlet idaresinde kelam sahibi bulunan, uzmanlığı kuramdan epeyce tekniğe, uygulamaya dayanan üst seviye devlet bakılırsavlisi.
Lübnan’da parlamento seçimlerinin ise planlandığı üzere 2022 Mayıs’ında yapılması bekleniyor. Yönetimde kelam sahibi olacak hükümet kurma teşebbüsleri ise hala sürüyor.
‘HİZBULLAH’IN SİYASETİ BELİRLEYİCİ OLACAKTIR’
Hükümetin kurulamaması üzerine Lübnan’da önümüzdeki süreçte gerçekleşecek mümkün durumları değerlendiren Yasin Aktay, bu bahse ait şunları söylemiş oldu:
“Hariri, hükümet kurma kademesine geldiği biçimde onun sunduğu listeyi Cumhurbaşkanı Avn onaylamadı. Zira Cumhurbaşkanı kendisine tayin edilmiş olan kotanın daha da ötesinde öteki bir denetim sağlamak istiyor hükümet üzerinde, bu da farklı bir krize dönüşmüş durumda.
Tabi ki Hizbullah’ın ortada silahlı bir güç olması ötürüsıyla sistem üzerinde başka bir yozlaştırıcı tesiri olmuş oluyor. Çünkü silahlı bir gücü olduğundan, seçimlerden istediği kararı elde edemediği zaman çabucak silahlı uğraşa, suikastlara, öbür insanların iradelerini silah zoruyla etkilemeye dönük çalışmaların içerisine giriyor. Bu da sistemi bir daha yozlaştırıcı diğer bir etki ve toplamda tüm bu yozlaştırıcı etkenler ülkeyi yönetilemez bir hale getirmiş oluyor.
Sonuç itibariyle orada şeffaf, denetlenebilir, hesap verebilir bir idarenin oluşması; bunun için de tahminen de kota sisteminin kaldırılmasından öbür bir senaryo görünmüyor. Tabi ki bu biraz daha kapsamlı bir ıslahat gerektiriyor lakin buna Hizbullah’ın müsaade verip vermeyeceği meçhul. Zira Hizbullah’ın o denli bir kederi yok; o denli görünüyor ki Hizbullah şu anda gidişattan fazlaca da şikayetçi görünmüyor. Kriz kaidelerinde tahminen de Lübnan’a daha fazla sahip olacağını düşünüyordur.
Hizbullah’ın siyasetinin ne olacağı da bu mevzuda belirleyici olacaktır ama onun da kendi cemaati merkezli bir hesap yerine Lübnan merkezli, bütün Lübnan’ı merkeze alan, bütün Lübnan vatandaşlarını eşit vatandaşlık temelinde birleştiren bu çerçevede kurulabilecek olan bir Lübnan projesine hazır olması gerekiyor. Aksi takdirde Lübnan’da durumlar kolay gözükmüyor.”
TEMEL MUHTAÇLIKLAR DAHİ SAĞLANAMIYOR
Siyasi istikrarsızlığın sokağa yansımaları ise sürüyor.
Halkın temel gereksinimlere erişiminin her geçen gün berbata gittiği Lübnan’da, eczaneler, ilaçların tükenmesi sebebiyle “zorunlu kapanma” sonucu aldı.
UNICEF’ten yapılan açıklamada, 4 milyondan fazla insanın inançlı içme suyuna erişimini kaybetme riskiyle karşı karşıya olduğu açıklandı. Bu sayı, ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 71’ine tekabül ediyor.
Lübnan Güç Bakanlığı tarafınca geçtiğimiz günlerde yapılan açıklamaya nazaran ise yakıt tedarikinde stokların büyük bir kısmı tükendi.
Stratejik stokun korunması gerektiği vurgulanan açıklamada, acil ve istisnai durumlar için epeyce sonlu bir ölçü korunacak ve mazot dağıtımı durdurulacak.
Temel gereksinimlere erişim konusunda yaşanan dertleri, Anadolu Ajansı Beyrut muhabiri Mahmut Geldi şu sözlerle anlattı:
“Yeni hükümeti kurmakla gorevlendirilen Necib Mikati’nin goreve gelmesiyle birlikte dolar biraz geriledi. Ancak elektrik, su, ilaç konusunda hala kahırlar sürüyor. Aslında ülkede altyapı aslına bakarsanız yoktu. Vatandaş aslına bakarsan evvelden beri mahalle jeneratörlerinden hizmet alıyordu. Devletin verdiği 12 saat 15 saat elektrik var ise geriye kalan vakit içinderda mahalle jeneratöründen ya da özel jeneratörden elektrik sağlanıyordu.
Mevcut santrallerde yakıt yok. Karadeniz Holding’in Türk güç gemileri var. Bunlar mazotla çalışıyorlar ve şu anda ülke döviz likidite sorunu yaşadığı için ülkeye yakıt ithal edilemiyor. Son olarak geçen ay Irak’la bir mutabakata vardılar. Irak’ın yakıtı da buradaki santraller için uygun değil. Onu diğer bir yakıt eseriyle değiştirmeleri gerekiyor ki santraller faaliyet gösterebilsin. ötürüsıyla Irak yakıtının da Ağustos’tan daha sonra, Eylül başı itibariyle ülkeye gelmesi bekleniyor. Şu şartlarda elektrik konusunda bir tahlil yolu görünmüyor.
İlaç konusunda kriz devam ediyor. Geçen ay Sıhhat Bakanı Hamed Hasan, Türkiye’ye bir ziyaret yapmıştı ve Türkiye’den birtakım beklentileri var şu anda. Lakin tabi ki tüm muhtaçlıkları Türkiye’den karşılamak kelam konusu değil. Sağlık Bakanı bunu sık sık lisana getirdi. Hükümetin kurulmasıyla milletlerarası yardımların gelmesi beklentisi var lakin bunun da olması pek mümkün görünmüyor.
Zira Suudi Arabistan aslında 2017’den beri, Mişel Avn ittifakından rahatsız. Suudi Arabistan ve Körfez ülkeleri 2017’den bu yana pek elini uzatmıyor. Yeni hükümetin kurulmasıyla da pek bir beklenti yok lakin Fransızların, Amerikalıların baskılarıyla ya da 4 Ağustos’ta Paris’te Lübnan’a takviye konferansı düzenlenecek. O konferansta yine bu vesileyle birtakım yardımlar toplanması bekleniyor.
Arap ülkelerinin Mısır üzerinden Lübnan ordusuna birtakım besin yardımı oldu. Bizim Türk Silahlı Kuvvetlerimiz birkaç ay evvel 260 ton besin yardımında bulundu. Durum şu anda bu vaziyette ve ülkede pek tahlil yolu da yakın vakitte görünmüyor. Hükümet iki üç gündür saraya çıkıyor, olumlu iletiler veriyor ancak vatandaş güvenmiyor.”
ÜLKE ELEKTRİĞİNİN YÜZDE 25’İNİ TÜRK GEMİLERİ SAĞLIYORDU
Lübnan’ın gereksinimi olan elektrik gücünün bir kısmı, 2013 yılından bu yana Beyrut’ta bulunan Türk gemileri aracılığıyla sağlanıyordu.
Karadeniz Holding’in enerji gemileriyle sağlanan elektrik, ülke elektriğinin yüzde 25’ini karşılıyordu.
Yaşanan ekonomik kriz niçiniyle Lübnan hükümetinin yakıt temin etmemesine karşın elektrik tedarikine devam eden Karadeniz Holding’e ilişkin gemiler de üretimi durdurmak zorunda kaldı.
‘ALT YAPI TESİS ETMEK İÇİN HARCANAN PARA, O İŞ İÇİN KULLANILMIYOR’
Ekonomik problemlerin temelinde, ülkedeki siyasi yapı itibariyle kronikleşen yolsuzluğun olduğu, gücü elinde bulunduran kümenin keyfi uygulamalara yer verdiği belirtiliyor.
Lübnan’da alt yapı için harcaması gereken maddi kaynakların gerekli yatırımlar için kullanılmadığına Yasin Aktay şu sözlerle vurgu yapıyor:
“Şu anda Lübnan elektriksizlikten yakınıyor. halbuki verilen sayılara gore bütçeden elektriğin altyapısı için harcanmış olan para 45 milyar dolar. 45 milyar dolar Türkiye’nin kendi elektrik altyapısını oluşturmak için harcadığının fazlaca üstünde bir para ki Türkiye’de şu an epey düzgün işleyen elektrik altyapısı ve sistemi var.
Türkiye şu anda öteki ülkelere elektrik ihraç edebilecek bir ülke pozisyonuna geldiği biçimde, Lübnan şu anda elektriksizlikten yakınıyor. Çünkü elektrik alt yapısını tesis etmek için harcanan paralar, o iş için kullanılmıyor. O para hangi kümeye tahsis edilmişse o küme adeta o parayı istediği üzere kullanma imtiyazı eline geçirmiş oluyor. Ki elektrik mazeretiyle bu parayı bir bakıma paylaşmış oluyorlar ve fazlaca az bir ölçü sahiden gereksinimlere harcanmış oluyor.
Yani kümeler içindeki ayrım, daha kuvvetli bir ülke için dayanışma içerisinde bir iş kısmı ve iş birliği mantığından ziyade pastadan kimin daha fazla hisse kapabileceğine göre tanzim edilmiş üzere bir anlayış hâkim. Ne yazık ki şu anda yüzde 95 oranında yolsuzluğun olduğu bir durum kelam konusu.”
Lübnan’daki alt yapı yetersizliğine Mahmut Geldi ise şu sözlerle işaret ediyor:
“Lübnan’da ulaşım yok, toplu taşıma yok. Herkes kendi aracıyla işine gitmek ya da ulaşımını özel sağlamak zorunda. Elektrik bir daha özel, su konusunda şebeke yok, tankerle almaya çalışıyorlar.
Sıhhatte ise hastaneler ne yazık ki epey berbat durumda ve hizmet veremiyor. ötürüsıyla hayat, Lübnan vatandaşı için zor.“
EKONOMİK PROBLEMLER NE VAKİT BAŞLADI?
Siyasi açıdan pek kırılgan bir yapıya sahip olan Lübnan’da ekonomik kasvetler, yaşanan iç krizlerle paralellik gösteriyor.
- 2005 yılından bu yana parlamentoda genel kamu bütçesi kabul edilmediği için bütçe faaliyetleri süreksiz olarak yürütülüyor.
- 2008 yılındaki global finansal kriz ve petrol fiyatlarındaki gerileme niçiniyle Körfez ülkelerinin Lübnan’a sağladığı ekonomik dayanak azalmış durumda.
- 2011 yılında Suriye’de yaşananlar sebebiyle mültecilerin Lübnan’a göç etmesi, ekonomik badireleri tırmandırıyor.
- Son dönemde yaşanan siyasi istikrarsızlık, Covid-19 salgınının olumsuz tesirleri ve ülkenin değerli gelir kaynağı olan Beyrut Limanı’ndaki patlamanın sonuçları, krizi daha da derinleştiren ögeler olarak karşımıza çıkıyor.
- Siyasi güçler ve aktörler, Lübnan halkı tarafınca ekonomik krizin en değerli sebebi olarak görülüyor.
‘İÇ SAVAŞ DENEYİMİ niçinİYLE OLAYLAR ŞİDDETE DÖNÜŞMÜYOR’
Halkın hükümete karşı reaksiyonunun şiddete dönüşmeyen sokak aksiyonları ile hudutlu olduğuna, bu durumun Lübnan’ın yakın tarihteki iç savaş deneyiminden kaynaklandığına Mahmut Geldi, şu sözlerle dikkat çekiyor:
“17 Ekim 2019’dan beri meydanlar hareketli. Dünyanın rastgele bir ülkesinde birtakım olaylar bir süre devam edince şiddete dönüşüyor. Burada hiç bir vakit olaylar şiddete dönüşmedi. Olaylar sırasında daima alanda ve göstericilerin içerisindeydim. Biber gazlı müdahaleler oldu ancak hiç bir vakit şiddete dönüşmedi.
4 Ağustos Beyrut Limanı patlamasının yıl dönümü. 4 dakika boyunca bütün kiliselerden çan sesleri, bütün cami minarelerinden ezan sesleri yükselmesi için sosyal medyadan davet yapılıyor.
Dışarıdan bakıldığında Sünni, Dürzi, Şii, Hristiyan vesaire diye 18 farklı küme görülüyor.
Politikler de aslında hiç bir vakit birbirine karşı çoka kaçıp sonları aşmadılar. Her vakit hudutlarını hayli âlâ biliyorlar. Çünkü siyasi kümelerin başındaki önderlerin tümü de iç savaştan, iç savaş sırasında cephelerde bulunmuş şahıslar.
ötürüsıyla şiddet, çatışma, savaş periyodunu fazlaca güzel biliyorlar, onun acısının epey âlâ farkındalar. Bu niçinle hiç bir vakit olayların şiddete dönüşmesine müsaade etmeyen de kendileridir aslında.
Hem vatandaş tıpkı vakitte siyasi başkanlar, iç savaş devrindeki olayların, o acıların farkındalar. Ülkenin bir daha o denli bir duruma çekilmesine müsaade etmiyorlar; o manada olumlu bir istikameti var bütün aksiliklere karşın.”
NÜFUSA ORANLA en çok SURİYELİ MÜLTECİNİN SIĞINDIĞI ÜLKE
2011 yılında başlayan Suriye’deki iç savaş daha sonrası Lübnan, 1,5 milyon Suriyeli mülteciye kapılarını açtı.
O denli ki yaklaşık 1 milyona yakın mülteci sayısı bile ülke nüfusunun da yüzde 25’ine tekabül ediyor.
Mahmut Geldi, bir epeyce krizin yaşandığı ülkede mevcut aksaklıkların dahi giderilemediğine şu sözlerle değiniyor:
“Tabi ülkedeki kriz büyük. Şu anda Filistin mültecileri var, Suriye mültecileri var. Her gelen kriz, her çöken kurum yahut projenin yerine yenisi gelmiyor.
Beyrut Limanı’ndaki patlamanın yıkımı hala olduğu üzere duruyor, imara yönelik hiç bir adım atılmadı. Ülke büsbütün bahtına terk edilmiş diyebiliriz.“
BEYRUT LİMANI ÜLKE İKTİSADININ CAN DAMARIYDI
Lübnan’ı son periyotta ekonomik açıdan sarsan en büyük olay, Beyrut Limanı patlaması oldu.
Beyrut Limanı’ndaki patlamada maddi hasarın 15 milyar doların üzerinde olduğu iddia ediliyor.
Patlama niçiniyle 300 bin kişi evsiz kaldı; bölgede lüks otellerin yüzde 90’ı kullanılamaz hale geldi. Binlerce konut ve ticari işletmede hasar meydana geldi.
Çünkü Beyrut Limanı, Doğu Akdeniz’in en büyük ve en işlek limanlarından biri olmasının yanı sıra Lübnan iktisadının de can damarıydı.
2017 yılı bilgilerine bakılırsa limandan elde edilen net kâr, 124 milyon dolardı.
PATLAMA daha sonraSI İZLENEN SİYASET
Beyrut Limanı patlaması daha sonrası gerçekleştirilen siyasi hareketlerle ülkenin durumunun daha berbata gitmesinin önüne geçildiğine Mahmut Geldi şu sözlerle dikkat çekti:
“Beyrut Limanı’ndaki patlamadan daha sonra aslında parlamento da çöküyordu, hakikaten Cumhurbaşkanı’na kadar uzanıyordu bahis. Lakin politikler çabucak çok şuurlu olarak, vakit kazanmayı epeyce uygun biliyorlar.
Patlamadan daha sonra vatandaş anında harekete geçip sokağa indi; 4 bakan, 9-10 milletvekili istifa etti ve bunlar tek tek istifalarını açıklıyorlardı. Saatler içerisinde bu oldu. 10 Ağustos günü milletvekili istifasında sayının 9’a, bakan istifa sayısının 4’e çıkması üzerine anında Başbakan çıkıp istifasını sundu ve bir yıldır o hükümet devam ediyor, bu sistemle vakit kazanmış oldular.
Hizbullah’ın önderi Hasan Nasrallah, hükümetin istifasından bir gün daha sonra çıkıp konuşma yaptı. Konuşmasında devleti maksat gösteren bir teşebbüs vardı. Birileri vatandaşları kışkırtıyordu ve devleti çökertmeye çalışıyorlardı; Hasan Diyab’ın istifasıyla bunun önüne geçilmiş oldu. Bunu resmen açık açık söylemiş oldu. Siyasi hareketler konusunda fazlaca uygunlar.”
DÖVİZ KURU EKONOMİYİ ZORA SOKUYOR
Öte yandan sabit döviz kuru rejiminin bulunduğu Lübnan, 2019 yılının sonları itibariyle önemli bir döviz sorunu yaşıyor.
Hal bu biçimde olunca dolar bazlı işleyen ekonomik faaliyetlerde kıymetli meseleler yaşanıyor.
Merkez Bankası’nın belirlediği resmi kur 1507, bankalardaki geçerli kur 3 bin 900 lira iken karaborsada dolar geçtiğimiz hafta 23 bin 300 lira üzerinden süreç gördü.
Döviz kurunun yol açtığı problemlere Mahmut Geldi, şu sözlerle işaret ediyor:
“Ürünlerde pahalılık kelam konusu. Dolar resmi kurda 1500 lira, kara borsada geçtiğimiz hafta 23 bin liraya çıktı ve şu anda 18 bin lira. Eserlerin yüzde 80-90’ı da ithal. ötürüsıyla önemli bir pahalılık var.
Maaşlarda hiç bir uygunlaştırma olmadı. 1,5 sene evvel 600-700 dolar maaşı olan bir devlet memuru, şu anda 60-70 dolar bile alamıyor yani. Ciddi bir pahalılık var lakin bir taraftan da bu son krizle bir arada orta katman kayboldu; yoksulluk hissesi arttı diyebiliriz.
Ekim 2019’dan beri, yani yaklaşık 2 yıldır vatandaş bankalardan parasını alamıyor. Vatandaşın parasına el konulmuş ve vatandaş hiç bir şey yapamıyor.
Evvelki ay Merkez Bankası bir açıklama yaptı; “1 Temmuz itibariyle vatandaş bankalardaki parasını 400 dolar olarak çekebilir; Lübnan parasıyla da 12 bin üzerinde çekebilir” şeklinde bir genelge yayınladı. Lakin 12-13 husustan oluşan bir mutabakat sundular, “bunu imzalarsan o parayı alırsın” dediler. “Karaborsadaki resmi kur vesaire kalksa bile ben bu türlü paramı çekmeye devam edeceğim” halinde bir muahede imzalatmaya çalıştılar. Vatandaş vazgeçti ve şu anda hala kimse parasını çekmiş değil.
Hükümetin kurulmasıyla da epey bir şey değişmeyecek lakin en azından dolar 17-18 bindeydi, Hariri’nin vazifesi iade etmesiyle bir arada 23 bine çıktı; hükümet kurulamazsa belki dolar 30 bine çıkacak. Şu an marketlerde hiç bir eserin fiyatı yok. Bir eser alıyorsunuz 10 bin liraya, bir saat daha sonra 20 bin lira oluyor. Artık vatandaş durumu kestiremiyor ve maaşlarıysa hala doların fırlamadığı periyoda nazaran devam ediyor. Günün yarısı ya da haftada 3 gün çalışıyorlar, öteki günlerde farklı bir iş yapıyorlar lakin bir daha de yetmiyor.”
Dünyada borcu en çok olan ülkeler içinde yer alan Lübnan’da iktisat büyük ölçüde dışarıdan gelen sıcak paraya dayanıyor.
KAYNAK: HABER7