‘Bölgenin anahtarı Türkiye’nin elinde!’ Montrö’deki Rusya’yı ilgilendiren ‘Türkiye’ ayrıntısı Prof. Dr. Yaşar Sarı, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Ukrayna ziyaretinin akabinde Ukrayna krizinde Türkiye’nin diplomatik adımlarını AA Tahlil’e kıymetlendirdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Ukrayna’ya yaptığı ziyaret yalnızca Türkiye ve Ukrayna açısından değil, Ukrayna krizine taraf ülkeler açısından da çok kıymetliydi. Çünkü Ukrayna sıkıntısının milletlerarası bir krize dönüşerek çeşitli savaş senaryolarının gündeme gelmesi niçiniyle Türkiye’nin stratejik pozisyonu ehemmiyet arz ediyor. Türkiye’nin krizdeki değerini; Karadeniz’deki pozisyonu, ABD-Rusya rekabetindeki yeri ve Ukrayna-Rusya içinde bir istikrar ögesi olması bağlamlarında kıymetlendirebiliriz.
TÜRKİYE’NİN İSTİKRAR SİYASETİ
Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla sahip olduğu nükleer silahları 1994’te Budapeşte Deklarasyonu ile Rusya Federasyonu’na transfer eden Ukrayna; toprak bütünlüğünü ABD ve müttefiklerinin garanti altına aldığı bir ülke olarak ortaya çıktı. Vakit içerisinde Ukrayna iç siyasetinde yaşanan gelişmeler bu ülkenin başka ülkelerle olan bağlantılarını de etkilemeye başladı.
Ülkede 2005’teki şovlar kararı “renkli devrimlerden” biri addedilen Turuncu İhtilal gerçekleşti ve Viktor Yuşçenko iktidara geldi. Bu gelişimin akabinde Rusya’nın Ukrayna üzerinden batıya doğal gaz transferini yavaşlatması, problemin milletlerarası boyutunu güçlendirdi.
Türkiye de bu vakitte Karadeniz’in kuzeyindeki Ukrayna ile yüklü olarak ticaret üzerinden bağlar geliştiriyor ve Kırım Türklerinin haklarının korunması konusunda gayret sarf ediyordu. Rusya’nın doğal gazda vakit zaman kesintiye gitmesi Türkiye’yi de endişelendiriyordu. Gerçekten evvel Mavi Akım daha sonra da Türk Akımı ile Türkiye’nin bu istikrarsızlık ortamından etkilenmemesi sağlandı.
2014’e kadar Türkiye’nin temel tasası Karadeniz havzasında istikrarın ve huzurun bozulması, bölgede çatışma yaşanması ihtimaliydi. Her ne kadar Türkiye, Bulgaristan ve Romanya’nın NATO üyeliğini desteklese de Karadeniz’e dışarıdan gelen bir NATO gücüne itiraz etti. Bu itirazını da Montrö Sözleşmesi’ne dayandırdı. Gerçekten, 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı’nda ABD’nin yüksek tonajlı savaş gemilerinin geçişine müsaade vermedi. Bunu Rusya’nın yanında yer aldığı için değil, Karadeniz’de ABD Donanması’nın varlığının Türkiye’nin de çıkarlarını tehlikeye atabileceği için yaptı.
Öte yandan Rusya’nın Abhazya ve Güney Osetya’nın hamiliğini üstlenmesi üzerine Türkiye, Gürcistan’ın toprak bütünlüğüne vurgu yaptı. 2014 yılında Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesine de benzeri biçimde karşı geldi. Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne vurgu yaparak, Kırım’ın ilhakını tanımadığını Rusya’nın bütün ısrarlı ikna uğraşlarına karşın açıkça ilan etti. Kırım’daki Türklerin hakları konusunda da hassas davrandı.
BATI MÜTTEFİKİ OLARAK TÜRKİYE’NİN KARADENİZ’DEKİ DEĞERİ
Anglo-Sakson basını uzun vakittir Rusya’nın Ukrayna’ya saldıracağına dair farklı senaryolar gündeme getiriyor. Amerikan ve İngiliz kamuoyu, Ukrayna’ya yakın hudut bölgelerinde ağırlaşan askeri birlikleri niçiniyle Rusya’nın hücum planı olduğuna ikna ediliyor. Mümkün bir hücum karşısında ABD ve İngiltere’nin Doğu Avrupa’daki müttefiklerine dayanaklar, Rusya’ya karşı da siyasi ve ekonomik yaptırımlar uygulanacağı tabir ediliyor.
Lakin ABD Lideri Joe Biden ve İngiltere Başbakanı Boris Johnson krizde tansiyonu artırıcı demeçler verirken, Avrupa Birliği’nin (AB) önde gelen ülkeleri Almanya ve Fransa’nın bu süreçte sessiz kaldığını görüyoruz. Bu ülkelerin pasif kalmalarının gerisinde, bilhassa Almanya’nın Rusya ile sahip olduğu ekonomik ve siyasi çıkarlar yer alıyor. Ayrıyeten kuvvetli başkan eksikliğinin de tesiri bulunuyor. Gerçekten Almanya’da Merkel daha sonrası oluşan boşluk çabucak hemen doldurulamamış durumda ve koalisyon ortasında Ukrayna krizine yönelik farklı sesler mevcut. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ise fazlacatan güvenilirliğini yitirmiş durumda.
Her ne kadar Almanya Başbakanı Olaf Scholz ve Macron, Kiev ve Moskova’ya giderek temaslarda bulunacaklarını söyleseler de buradan bir şey çıkmayacağı aşikar. İşte bu biçimde bir ortamda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kiev’i ziyaret etmesi, Putin’i Türkiye’ye davet etmesi, Putin’i Moskova’da ziyaret eden Macaristan Başbakanı Viktor Orban ile görüşecek olması, Türkiye’nin bir arabulucuk uğraşı içerisinde olduğunu gösteriyor. Bu eforun başarılı olma bahtı yüksek. Lakin orta buluculukta başarılı olmak, krizin hangi niteliğinin daha baskın olacağıyla yakından ilgili.
RUSYA’YI İLGİLENDİREN MONTRÖ’DEKİ ‘TÜRKİYE’ AYRINTISI
Öbür yandan Rusya için de Türkiye, Karadeniz havzasıyla ilgili takip ettiği siyaset bağlamında çok pahalıdır. Türkiye’nin Montrö Sözleşmesi’ne dayanarak, Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkelerin muhakkak tonajdaki savaş gemilerine ve dahi askeri üslere müsaade vermemesi Rusya’nın da çıkarınadır. Her ne kadar Batı basınında sıkça duymasak da Karadeniz’de NATO varlığının Türkiye olmadan bir ehemmiyeti yoktur. Yunanistan’da Dedeağaç üzerinden Bulgaristan ve Romanya’daki NATO üslerine destekler de bunu değiştirmeyecektir.
TÜRKİYE’NİN ORTA BULUCULUĞU niye KIYMETLİ?
Türkiye son devirde Ukrayna ve Rusya münasebetlerinde hayli hassas bir istikrar oluşturdu. Türkiye’nin bu hassas terazide hangi tarafa yöneleceğine bağlı olarak Karadeniz’deki istikrar de o tarafa gerçek değişebilir. Bu niçinle dikkatle gözetilmesi gereken bu istikrarın devam ettirilmesi, krizin çatışmaya dönüşmeden sonlandırılması Türkiye’nin de çıkarınadır. Bu kapsamda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenskiy ve Rusya Devlet Lideri Putin ile şahsen görüşerek krizi sonlandırmaya çalışması pek değerli.
Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna için değeri yalnızca coğrafik pozisyonundan kaynaklanmıyor. Ukrayna’nın Türkiye’den aldığı SİHA’lar ve bölgedeki oyun değiştirici tesiri münasebetlerin farklı boyutlarının da bulunduğunun kıymetli bir örneği. Her iki ülke ile olan ticaret, turizm ve savunma endüstrisi alanlarındaki karşılıklı yatırımlar ve iş birliği muahedeleri da ayrıyeten kıymetli.
Türkiye, Karadeniz Bölgesi’nde istikrarın sağlanmasını ve problemlerin olabildiğince memleketler arası rekabetin test alanı olmaktan çıkarılıp, bölge ülkeleri içinde çözülmesini tercih ediyor. Bu kapsamda Rusya ile Ukrayna içinde orta buluculuk yapabilecek ender ülkelerden Türkiye’nin her iki ülke ile de stratejik ilgilere sahip olması bu krizdeki rolünü daha da kıymetli hale getiriyor.
Sonuç olarak, Türkiye Ukrayna krizinde çok az aktörün müdahil olması ve sorunun suhuletle çözülmesinden yana. Bu kapsamda diplomatik kanalların açık olması için elinden gelen çabayı ortaya koymaktan geri durmayacağını her fırsatta bildiriyor. Bilhassa önderler düzeyinde bu adımların atılması sıkıntıların tahlilinde daha süratli ilerlenmesini sağlayabilir. Taraflar içinde tansiyonu tırmandırmadan, barışçı ve memleketler arası hukuk temelinde tahlil öneren Türkiye’nin orta buluculuğu bu niçinle kıymetli. Öte yandan başta Rusya ve Ukrayna olmak üzere krizin şahsen aktörlerinin somut adımlar atması; ABD ve İngiltere üzere ülkelerin de tansiyonu yükselten adımlardan kaçınması gerekiyor.
KAYNAK: AA
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Ukrayna’ya yaptığı ziyaret yalnızca Türkiye ve Ukrayna açısından değil, Ukrayna krizine taraf ülkeler açısından da çok kıymetliydi. Çünkü Ukrayna sıkıntısının milletlerarası bir krize dönüşerek çeşitli savaş senaryolarının gündeme gelmesi niçiniyle Türkiye’nin stratejik pozisyonu ehemmiyet arz ediyor. Türkiye’nin krizdeki değerini; Karadeniz’deki pozisyonu, ABD-Rusya rekabetindeki yeri ve Ukrayna-Rusya içinde bir istikrar ögesi olması bağlamlarında kıymetlendirebiliriz.
TÜRKİYE’NİN İSTİKRAR SİYASETİ
Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla sahip olduğu nükleer silahları 1994’te Budapeşte Deklarasyonu ile Rusya Federasyonu’na transfer eden Ukrayna; toprak bütünlüğünü ABD ve müttefiklerinin garanti altına aldığı bir ülke olarak ortaya çıktı. Vakit içerisinde Ukrayna iç siyasetinde yaşanan gelişmeler bu ülkenin başka ülkelerle olan bağlantılarını de etkilemeye başladı.
Ülkede 2005’teki şovlar kararı “renkli devrimlerden” biri addedilen Turuncu İhtilal gerçekleşti ve Viktor Yuşçenko iktidara geldi. Bu gelişimin akabinde Rusya’nın Ukrayna üzerinden batıya doğal gaz transferini yavaşlatması, problemin milletlerarası boyutunu güçlendirdi.
Türkiye de bu vakitte Karadeniz’in kuzeyindeki Ukrayna ile yüklü olarak ticaret üzerinden bağlar geliştiriyor ve Kırım Türklerinin haklarının korunması konusunda gayret sarf ediyordu. Rusya’nın doğal gazda vakit zaman kesintiye gitmesi Türkiye’yi de endişelendiriyordu. Gerçekten evvel Mavi Akım daha sonra da Türk Akımı ile Türkiye’nin bu istikrarsızlık ortamından etkilenmemesi sağlandı.
2014’e kadar Türkiye’nin temel tasası Karadeniz havzasında istikrarın ve huzurun bozulması, bölgede çatışma yaşanması ihtimaliydi. Her ne kadar Türkiye, Bulgaristan ve Romanya’nın NATO üyeliğini desteklese de Karadeniz’e dışarıdan gelen bir NATO gücüne itiraz etti. Bu itirazını da Montrö Sözleşmesi’ne dayandırdı. Gerçekten, 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı’nda ABD’nin yüksek tonajlı savaş gemilerinin geçişine müsaade vermedi. Bunu Rusya’nın yanında yer aldığı için değil, Karadeniz’de ABD Donanması’nın varlığının Türkiye’nin de çıkarlarını tehlikeye atabileceği için yaptı.
Öte yandan Rusya’nın Abhazya ve Güney Osetya’nın hamiliğini üstlenmesi üzerine Türkiye, Gürcistan’ın toprak bütünlüğüne vurgu yaptı. 2014 yılında Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesine de benzeri biçimde karşı geldi. Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne vurgu yaparak, Kırım’ın ilhakını tanımadığını Rusya’nın bütün ısrarlı ikna uğraşlarına karşın açıkça ilan etti. Kırım’daki Türklerin hakları konusunda da hassas davrandı.
BATI MÜTTEFİKİ OLARAK TÜRKİYE’NİN KARADENİZ’DEKİ DEĞERİ
Anglo-Sakson basını uzun vakittir Rusya’nın Ukrayna’ya saldıracağına dair farklı senaryolar gündeme getiriyor. Amerikan ve İngiliz kamuoyu, Ukrayna’ya yakın hudut bölgelerinde ağırlaşan askeri birlikleri niçiniyle Rusya’nın hücum planı olduğuna ikna ediliyor. Mümkün bir hücum karşısında ABD ve İngiltere’nin Doğu Avrupa’daki müttefiklerine dayanaklar, Rusya’ya karşı da siyasi ve ekonomik yaptırımlar uygulanacağı tabir ediliyor.
Lakin ABD Lideri Joe Biden ve İngiltere Başbakanı Boris Johnson krizde tansiyonu artırıcı demeçler verirken, Avrupa Birliği’nin (AB) önde gelen ülkeleri Almanya ve Fransa’nın bu süreçte sessiz kaldığını görüyoruz. Bu ülkelerin pasif kalmalarının gerisinde, bilhassa Almanya’nın Rusya ile sahip olduğu ekonomik ve siyasi çıkarlar yer alıyor. Ayrıyeten kuvvetli başkan eksikliğinin de tesiri bulunuyor. Gerçekten Almanya’da Merkel daha sonrası oluşan boşluk çabucak hemen doldurulamamış durumda ve koalisyon ortasında Ukrayna krizine yönelik farklı sesler mevcut. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ise fazlacatan güvenilirliğini yitirmiş durumda.
Her ne kadar Almanya Başbakanı Olaf Scholz ve Macron, Kiev ve Moskova’ya giderek temaslarda bulunacaklarını söyleseler de buradan bir şey çıkmayacağı aşikar. İşte bu biçimde bir ortamda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kiev’i ziyaret etmesi, Putin’i Türkiye’ye davet etmesi, Putin’i Moskova’da ziyaret eden Macaristan Başbakanı Viktor Orban ile görüşecek olması, Türkiye’nin bir arabulucuk uğraşı içerisinde olduğunu gösteriyor. Bu eforun başarılı olma bahtı yüksek. Lakin orta buluculukta başarılı olmak, krizin hangi niteliğinin daha baskın olacağıyla yakından ilgili.
RUSYA’YI İLGİLENDİREN MONTRÖ’DEKİ ‘TÜRKİYE’ AYRINTISI
Öbür yandan Rusya için de Türkiye, Karadeniz havzasıyla ilgili takip ettiği siyaset bağlamında çok pahalıdır. Türkiye’nin Montrö Sözleşmesi’ne dayanarak, Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkelerin muhakkak tonajdaki savaş gemilerine ve dahi askeri üslere müsaade vermemesi Rusya’nın da çıkarınadır. Her ne kadar Batı basınında sıkça duymasak da Karadeniz’de NATO varlığının Türkiye olmadan bir ehemmiyeti yoktur. Yunanistan’da Dedeağaç üzerinden Bulgaristan ve Romanya’daki NATO üslerine destekler de bunu değiştirmeyecektir.
TÜRKİYE’NİN ORTA BULUCULUĞU niye KIYMETLİ?
Türkiye son devirde Ukrayna ve Rusya münasebetlerinde hayli hassas bir istikrar oluşturdu. Türkiye’nin bu hassas terazide hangi tarafa yöneleceğine bağlı olarak Karadeniz’deki istikrar de o tarafa gerçek değişebilir. Bu niçinle dikkatle gözetilmesi gereken bu istikrarın devam ettirilmesi, krizin çatışmaya dönüşmeden sonlandırılması Türkiye’nin de çıkarınadır. Bu kapsamda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenskiy ve Rusya Devlet Lideri Putin ile şahsen görüşerek krizi sonlandırmaya çalışması pek değerli.
Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna için değeri yalnızca coğrafik pozisyonundan kaynaklanmıyor. Ukrayna’nın Türkiye’den aldığı SİHA’lar ve bölgedeki oyun değiştirici tesiri münasebetlerin farklı boyutlarının da bulunduğunun kıymetli bir örneği. Her iki ülke ile olan ticaret, turizm ve savunma endüstrisi alanlarındaki karşılıklı yatırımlar ve iş birliği muahedeleri da ayrıyeten kıymetli.
Türkiye, Karadeniz Bölgesi’nde istikrarın sağlanmasını ve problemlerin olabildiğince memleketler arası rekabetin test alanı olmaktan çıkarılıp, bölge ülkeleri içinde çözülmesini tercih ediyor. Bu kapsamda Rusya ile Ukrayna içinde orta buluculuk yapabilecek ender ülkelerden Türkiye’nin her iki ülke ile de stratejik ilgilere sahip olması bu krizdeki rolünü daha da kıymetli hale getiriyor.
Sonuç olarak, Türkiye Ukrayna krizinde çok az aktörün müdahil olması ve sorunun suhuletle çözülmesinden yana. Bu kapsamda diplomatik kanalların açık olması için elinden gelen çabayı ortaya koymaktan geri durmayacağını her fırsatta bildiriyor. Bilhassa önderler düzeyinde bu adımların atılması sıkıntıların tahlilinde daha süratli ilerlenmesini sağlayabilir. Taraflar içinde tansiyonu tırmandırmadan, barışçı ve memleketler arası hukuk temelinde tahlil öneren Türkiye’nin orta buluculuğu bu niçinle kıymetli. Öte yandan başta Rusya ve Ukrayna olmak üzere krizin şahsen aktörlerinin somut adımlar atması; ABD ve İngiltere üzere ülkelerin de tansiyonu yükselten adımlardan kaçınması gerekiyor.
KAYNAK: AA